ATASE'den, 20 Nisan 2020'den itibaren Cumhurbaşkanlığı
Devlet Arşivlerine devredilen koleksiyonlardan tasnif süreci tamamlanan Atatürk
Koleksiyonu dahil, 8 koleksiyon araştırmacılara açıldı.
Belgeler arasında Büyük Önder Mustafa Kemal Atatürk'ün
1907'de aldığı Orta Asya Türk tarihi, Hunlar, Göktürkler ve Uygurlarla ilgili
de kısa notları yer alıyor.
Atatürk'ün, Göktürk Yazıtları'ndan Doğu Türklerine,
Türklerin yaşam tarzlarından Kafkasya ve Anadolu'ya gelişlerine ve ilk kurulan
Türk devletlerine ait bilgileri, Osmanlıca ve zaman zaman Latince harfleri
kullanarak, derlediği görülüyor.
Tarihçi Prof. Dr. Osman Köse, belgelere ilişkin AA
muhabirine yaptığı açıklamada, Mustafa Kemal Atatürk'ün Türk tarihine olan
ilgisinden bahsederek, şöyle konuştu:
"Atatürk çok kitap okuyan birisiydi. Kitapları
okurken kitabın etrafına notlar alırdı ve kendi el yazısıyla da notlar
çıkarırdı. Bu notlardan bir tanesi de Orta Asya Türk tarihiyle ilgili şu anda
arşivlerimizde olan notlardır. Burada Osmanlıca olarak bu notları almış ama yer
yer bu Osmanlıcanın içerisinde Latin alfabesini de kullanmıştır. Atatürk, Orta
Asya'daki Türk tarihinin ilk evrelerinden itibaren 10, 11, 12. yüzyıla kadar,
yani Selçuklu, Osmanlı dönemine kadar çok geniş bir alanı okumuş ve burada
önemli gördüğü yerleri not almıştır. Özellikle Türk-Çin ilişkilerini, Çinlilerle
mücadeleleri ve Orta Asya'da Çin'le mücadele dönemlerinde kurulan Türk
devletlerini detaylı olarak incelediği görülüyor."
Atatürk'ün Hun, Göktürkler, Uygurlar dönemini de detaylı
bir şekilde okuduğunun notlardan görüldüğünü belirten Köse, "Daha geriye
doğru, Avarlar döneminde Avrupa'ya doğru gelen Türklerin hangi tarihlerde,
nerelere, ne yaptığıyla ilgili de çok geniş notlar almış. Bu notlarda dikkat
çeken şey tarihlere büyük önem vermesi. Hükümdarların ve devletlerin hüküm
sürdüğü tarihleri ifade eden Osmanlıca isimleri yazmış ama bunun yanında yanlış
telaffuz edilmemesi için sanıyorum mutlaka Latin alfabesiyle de yazmış."
diye konuştu.
Atatürk'ün Meclis konuşmasının notları da arşivlerde
Mustafa Kemal Atatürk'ün kaleme aldığı bir başka belgede
de Mustafa Kemal Paşa'nın Türkiye Reis-i Cumhurluğuna ikinci kez seçilmesi
dolayısıyla yaptığı konuşmasına ilişkin notları yer alıyor.
Prof. Dr. Köse, Atatürk'ün konuşmasına teşekkürle
başladığını belirterek, şunları kaydetti:
"Meclisin bu döneminde de güzel faaliyetler
yapacağını ve kendisinin de Cumhurbaşkanı olarak kendisine yüklenen görevleri
bütün gücüyle ifa edeceğini belirtiyor. Konuşmasının devamında istiklal, millet
ve muzafferiyet temellerinden doğan Cumhuriyetin geçen dört yıl süre zarfında
belli bir noktaya geldiğini, sağlam esaslara ve temellere oturduğunu ifade
ediyor. 'Türk milleti dâhilen ve haricen örnek ve müstakil bir devlete sahip
olmuştur' diyor. Cumhuriyet'in bundan sonra da gelişeceğini, Türk milletinin
bütün kudretini, elinde ne varsa Cumhuriyetin gelişmesi ve inkişafı için bundan
sonra da gayret edeceğini belirtiyor."
"Tarihi bir konuşma olduğunu düşünüyorum"
Prof. Dr. Köse, "Atatürk'ün notlarında,
Cumhuriyet'in mevcudiyetinin, milletin ali menfaatinin, dâhili ve harici
herhangi bir olaya karşı her an müdafaaya hazır bulunduğunu da dile
getirdiğini" belirterek, sözlerini şöyle sürdürdü:
"Bu konuşmanın tarihi bir konuşma olduğunu
düşünüyorum. Bu konuşma notlarında Atatürk, Cumhuriyetin temellerinin artık
oturduğunu, bu dört yıllık evrede Türk milletinin kendisine has olan, layık
olan idare şeklinin cumhuriyet olduğunun görüldüğünü, Türk milletinin buna
sahip çıktığını ifade ediyor. Atatürk, bundan sonraki sürelerde de Türk
milletinin tüm gücüyle beraber, elindeki imkânlarla beraber Cumhuriyetin tesis
edileceğini de aktarıyor."
Atatürk'ün konuşmasında, Cumhuriyetin kurulmasından sonra
geçen süreçte, dışarıda ve içeride bir sürü dostluk kurulduğuna ilişkin
ifadelerini de aktaran Köse, "Bu önemli. Çünkü dört yıllık bir savaş ve
ondan sonra bir milli mücadele süreci... Dünyanın en büyük devletleriyle
savaşılıyor, yeni bir devlet kuruluyor, yeni bir dönem açılıyor. Bu yeni
dönemde dünya devletleriyle ilişkilerin de tesis edilmesi gerekiyor ve bunun
yerine getirildiğini ifade ediyor. Nihayetiyle 1920'de Ankara Anlaşmasıyla
başlayan, daha önce Rusya'yla devam eden, daha sonra İngilizlerle Fransızlarla
devam eden anlaşmayı bu konuşmasına aktarıyor." bilgisini verdi. Atatürk'ün
gelecekle ilgili temennilerine de konuşmasında yer verdiğine dikkati çeken
Köse, şu değerlendirmede bulundu:
"Atatürk notlarında Cumhuriyetin gittikçe
gelişeceğini ve temellerinin sağlam olduğunu ifade ediyor. Bu sağlamlıkta Türk
milletinin payının büyük olduğunu, milletin çok büyük destek verdiğini ve sahip
çıktığını ifade ediyor. Mustafa Kemal Atatürk aslında şunu gösteriyor; bu dört
yıllık dönem içerisinde Cumhuriyetin ilk yıllarında ortaya çıkan manzaranın
yeni kurulan Türk devletinin artık yeni ufuklara doğru yelken açtığını, önünde
hiçbir engelin kalmadığını, dünya devletleriyle anlaşmaların yapıldığını,
dostlukların kurulduğunu, sadece yapılacak olan tek şeyin müreffeh bir devlet
ve toplum inşa etmek gerektiğini anlatıyor."
Gazi Mustafa Kemal’in numarasız güneş gözlüğü talebi
Araştırmacılara açılan 8 koleksiyonda, İstanbul
çevresindeki Osmanlı birliklerinin konumuna, İtalyanların Çanakkale ve on iki
adayı bombardıman ve işgaline ilişkin haritalar, Azerbaycan ve Gürcistan'ın
istiklalinin Paris Sulh Konferansı'nca kabulüne, Gazi Mustafa Kemal'in, Tevfik
Rüştü Bey'den numarasız güneş gözlüğü talebine ilişkin belgeler ile John
adındaki Amerikalı gezginin Ankara'nın güzelliğini, yeni demokrasiyi övmek ve
Mustafa Kemal Paşa'yı tebrik etmek için gönderdiği mektup da bulunuyor.